St.Nicolaas is van ons

De paus en relikwieën, dat is gedonder en hier kan ik toch zo boos over worden. De boeven, de rotzakken, de corruptelingen.
Poetin gaat op bezoek bij de paus en wat gebeurt er? Juist, het bot van St.Nicolaas, onze Sint Nicolaas, onze goedheiligman wordt naar Rusland gestuurd. Dieven! Sint Nicolaas is van ons, ook al is het maar een heel klein botje. Ook al kan je jezelf afvragen of het echt wel van Sint Nicolaas zelf is, dat botje.
Had Maxima dat niet kunnen regelen met haar pauselijke landgenoot? Voor dit soort zaken hebben we toch een koningshuis?
Maar nee, goede betrekkingen met de Russische beer zijn belangrijker dan het geluk van de kinderkens uit Nederland. Ze mogen St. Nicolaasliedjes zingen, ze mogen water en wortels voor het paard neer leggen, dat is allemaal te vergeefs. Hup, Sint Nicolaas gaat op reis, niet met de pakjesboot naar Nederland maar met een vliegtuig naar Rusland.

Sint Nicolaas

Relikwieën, daar ga ik het dus over hebben. Sint-Nicolaas is een goed voorbeeld om indruk te geven van hoe er met relikwieën wordt omgegaan. Dus ik ga nog even door met Sint-Nicolaas. Veel is er niet van hem bekend, het meeste is via legendes tot ons gekomen. Hij was bisschop van Myra en overleden rond 350. Het duurt even, ongeveer tot de zesde eeuw, tot hij als heilige vereerd wordt. Maar dan gaat het ook echt los.
Hij ligt gewoon ongestoord begraven in Myra. Tot de turken het Byzantijnse rijk de stad Myra uit schoppen. Dat is een probleem, want St. Nicolaas is zowel een heilige voor de byzantijnse kerk als de katholieke kerk. Maar Myra is nu islamitisch. Dan kan zijn graf niet meer bezocht worden. Hoe lossen we dat op?
Dat is simpel. Er zijn twee versies van wat er gebeurde. Kies zelf maar welke versie je gelooft.
Versie 1: er landen vissers uit Bari en die roven de sarcofaag met het stoffelijk overschot van Sint Nicolaas.
Versie 2: er landen kooplui uit Bari en die kopen de relikwieën van de plaatselijk pasja.

De botten liggen (gedeeltelijk) in Bari


Hoe het ook zei: de botten komen in Bari terecht.
Maar blijkbaar niet allemaal. Er liggen nog een stukje bovenarm en een voet in een klein reliekkistje in het museum van Antalya.
Vanaf dat moment is Bari bedevaartsoord. In no time – voor die tijd dan – wordt de Basiliek van Sint-Nicolaas gebouwd en door de paus ingewijd. Dat gaat zo snel dat ik het stinkende vermoeden heb, dat ze allang aan het bouwen waren vóór de botten geroofd(?) waren. Van Bari verspreidt zich de verering van Sint Nicolaas: in het westen staat hij bekend als kindervriend, in het oosten als wonderdoener. Hij is ook nog eens patroonheilige van Griekenland en van Rusland. Vandaar waarschijnlijk die uitleen.

Twee keer heilig?

Trouwens met die uitleen is wat vreemds. Sint Nicolaas is een heilige, zowel voor de orthodoxe als voor de katholieke kerk. Toch heeft de Russische patriarch de botjes heilig verklaard. Kan dat, iemand twee keer heilig verklaren? Ik bedoel, de totale persoon is heilig, dus dan zijn de resten toch ook heilig? Over zulke zaken kan ik mij verbazen.
De resten van Sint Nicolaas zijn dus in Bari. Maar er liggen ook stukken in Saint-Nicolas-de-Port in Lotharingen (een vingerkootje) en in de Sint Nicolaaskathedraal van het Zwitserse Fribourg (twee botten). Samen met die paar (rib)botjes – en wat nog in Turkije is – zijn dat, voor zover ik weet, alle resten van Sint Nicolaas.
Waar is de rest?

De handel in relikwieën

Tja, dat is het probleem met relikwieën: je weet nooit hoeveel er van is en waar ze allemaal vandaan komen.
In de vroege middeleeuwen bloeit de verering van heiligen volop. Pelgrims gaan speciaal op reis om de relikwieën van heiligen te zien. Dat bracht niet alleen gelovigen in de kerk maar ook geld in het laatje. Als kerk moest je daarom relikwieën hebben, liefst van een belangrijke heilige, anders gingen de gelovigen gewoon een kerk verderop. Dus een beetje zakelijke pastoor of bisschop zorgde voor relikwieën. Voordat paus, Johannes XV in 993 zei dat alleen de paus iemand heilig mocht verklaren, deden bisschoppen dat regelmatig zelf. Dat kwam soms wel heel erg goed uit.
Er is dus vraag naar relikwieën. Het kan gaan om stoffelijke overblijfselen van heiligen of stukjes kleding. Waar vraag is komt aanbod. Er wordt in de Middeleeuwen dus heel wat afgehandeld in relikwieën. Pausen hadden niets op met die handel. Ze waren er fel op tegen, niet alleen om er erg veel valse relikwieën in omloop kwamen maar ook omdat ze geen grip op de handel hadden en er dus ook niets aan verdienden.

Een goed gevulde beurs

Voor wie de waarheid minder belangrijk is dan een goed gevulde beurs is de handel in relikwieën een goudmijn: weinig kosten, goede opbrengst. Je graaft een oud lijk op en verkoopt dan de arm van de heilige st.Juttemis. Zoekt een parochie de schedel van de heilige Jorge? Dat is ook toevallig, die is net gevonden! Succes verzekert. Dat kan je een paar keer herhalen tot het lijk op is.
Kon of wilde je niets betalen of wilde je een relikwie van een echt belangrijke heilige? Geen punt dan steel je die gewoon. Bekend is dat ene Einhard, een geleerde aan het hof van Karel de Grote, opdracht gegeven heeft om de overblijfselen van de heilige Petrus in Rome te stelen. Het verhaal vertelt niet of het gelukt is.

Nieuwe relikwieën

Dat sjoemelen met relikwieën is nog lang door gegaan. In de Beeldenstorm in West-Europa waren er in de voormalige katholieke kerken geen relikwieën meer: kapot geslagen. Er was dus een tekort aan relikwieën voor de katholieken. Om de zieltjes terug te winnen waren er relikwieën nodig. Geen nood, de oplossing was gevonden. In de catacomben in Rome waren toevallig net de graven van duizenden vroege christenen gevonden. Katholieken zijn pragmatisch, logischerwijze mochten ze ervan uitgaan dat de allereerste christenen de marteldood waren gestorven. Zeker als er op het grafschrift een ‘M’ (martyr) of ‘S’ (sang) stond, dan was het bingo. Het skelet werd herdoopt naar een populaire heilige en naar Zuid-Duitsland, Zwitserland of Oostenrijk overgebracht. Er waren geen kranten, radio of internet: niemand merkte het als 50 kilometer verderop een dorp ook een Sint Joris had gekregen.

Relikwieën zonder bewijs van echtheid

In z’n algemeenheid kan je stellen dat de meeste relikwieën geen sluitend bewijs van echtheid hebben. Je mag er dus wel van uitgaan dat de meeste relikwieën vals zijn. Een prima indicatie is de hoeveelheid van een relikwie.
Van Johannes de doper schijnen er zes schedels te zijn! Arme man; die moet veel aan zijn hoofd gehad hebben.
Het heilige kruis is natuurlijk de heilige graal van alle relikwieën. In de middeleeuwen waren er zoveel kerken met een stukje van het heilige kruis, dat Johannes Calvijn zei dat er bij elkaar genoeg hout was om een schip te vullen. Het merendeel van deze relikwieën is natuurlijk vals: oplichterij van naïeve gelovigen.

De heilige lans

Dan is er nog de heilige lans; de lans waarmee de zijde van Jezus doorboort is toen hij aan het kruis gestorven was. Daar zijn er vier van:
– in de Sint-Pieterskerk in Rome ligt de heilige lans bij het graf van Petrus,
– er is de heilige lans van Ejmiatsin (in Armenië),
– en de heilige lans in Wenen,
– maar helaas is de heilige lans van Parijs tijdens de Franse Revolutie verdwenen.
Drie daarvan zijn er zeker vals maar misschien wel alle vier.

Kerkschatten

Relikwieën hoorden bij de kerkschatten. Die hebben wij in het westen van Nederland niet zoveel. De Beeldenstorm heeft de meeste vernietigd.

NIK3543 Armreliekhouder, Sint-Thomas.jpg
arm-reliek (bron St.Servaas Maastricht)

Kerkschatten hebben ze wel in de Sint-Servaaskerk in Maastricht; het schijnt een van de rijkste van Europa te zijn. Ik heb ze gezien, dat maakte indruk. Daarom kan ik een bezoek aan de kerkschatten van de St. Servaaskerk zeker aanbevelen. Er zitten kunstzinnige juweeltjes tussen die relikwieën. En dan doel ik op de verpakking.
Veel relikwieënhouders hebben de vorm van het reliek. Je hebt bijvoorbeeld een armhouder. Wat zit daar in? Juist een arm of een stuk van een arm. Je hebt bijvoorbeeld een schedelhouder. Wat zit daarin? Juist een stuk van of een hele schedel.

Hier vind je mijn contactformulier

Zo ga je naar mijn persoonlijke Facebook

Dit is mijn instagram account.

Op TikTok vind je me ook

Gepubliceerd 02-09-2017, geüpdatet 15-02-2021

  

Deel dit artikel